Όποια εποχή του χρόνου κι αν έρθετε στο Γαλαξίδι, οι πανέμορφες εικόνες του τοπίου και οι στιγμές στα ταβερνάκια, τα καφέ και τους ξενώνες, θα σας συντροφεύουν. Τα χρώματα, το φως, η θάλασσα, οι μυρωδιές, όλα συμβάλουν σε μια μαγευτική, σχεδόν ερωτική ατμόσφαιρα. Περπατώντας στα σοκάκια της παλιάς πόλης, όλες οι αισθήσεις ενεργοποιούνται και ένα νοσταλγικό συναίσθημα κυριαρχεί παντού. Η ματιά χάνεται στα υπέροχα καπετανόσπιτα στα περίτεχνα μπαλκόνια, στα πετρόχτιστα σοκάκια και οι μυρωδιές από τα γιασεμιά και τα νυχτολούλουδα σας ταξιδεύουν κάπου πίσω στο χρόνο.

Το Γαλαξίδι, γνωστός τουριστικός προορισμός για όλες τις εποχές αποτελεί εφαλτήριο για κοντινές περιηγήσεις και διατηρεί το ενδιαφέρον των επισκεπτών αμείωτο κάθε εποχή, με την ιστορία, τη ναυτική παράδοση και την αρχιτεκτονική κληρονομιά του. Ζει με τη θάλασσα και χάρη σ' αυτήν. Παρ' όλα αυτά τούτος ο τόπος δεν παραπέμπει μόνο σε μπάνια και καλοκαιρινές διακοπές.

Κατηφορίζοντας προς τον κόλπο της Ιτέας ο διάσημος Παρνασσός, η λευκή πυραμίδα της Γκιόνας και τα Λιδορικιώτικα βουνά υψώνονται επιβλητικά πάνω από τον Κορινθιακό Κόλπο συνθέτοντας εικόνες ζωγραφικές μέσα στη διαυγή ατμόσφαιρα. Μετά από μια σύντομη, αλλά ευχάριστη πορεία παράλληλα με την ακτογραμμή φτάνουμε στο Γαλαξίδι που το βλέπουμε να κουρνιάζει στην αγκαλιά του Κρισσαίου Κόλπου.

Η θαλασσινή πολιτεία με παράδοση στη ναυτοσύνη είναι από τις λιγοστές γωνιές που κατάφεραν -σαν από θαύμα- να ξεφύγουν από την οικοδομική μανία που έπληξε το σύνολο σχεδόν της ελληνικής υπαίθρου στα τέλη του προηγούμενου αιώνα. Σίγουρα το ένδοξο ναυτικό παρελθόν έχει παντοτινά περάσει, δεν έχει όμως ξεχαστεί, καθώς έναν αιώνα μετά, η ναυτική πολιτεία διατηρεί ακόμα στο ακέραιο την αρχοντιά της.

Τα γαλαξιδιώτικα σπίτια, λιτά και χαρούμενα, με τετράριχτες κεραμοσκεπές είναι χαρακτηριστικά αρχιτεκτονικά δείγματα στερεοελλαδίτικου ρυθμού. Στο εσωτερικό τους είναι πλούσια διακοσμημένα με σκαλιστά έπιπλα εποχής, περίτεχνα ασημικά και χειροποίητα υφαντά που έφερναν οι ναυτικοί από τα λιμάνια της Ευρώπης. Σήμερα ο επισκέπτης εκτός από τα θαυμάσια αρχοντικά του 19ου αιώνα που κοσμούν την πόλη θ' απολαύσει όσο τίποτα άλλο το σεργιάνι στα ασβεστωμένα καλντερίμια. Ανεβείτε από την Ακτή Οιάνθης (η προκυμαία του λιμανιού) την οδό Μουσείου, περπατήστε στο λιθόστρωτο της Κ. Σαθά όπου δεσπόζει, ευδιάκριτος από κάθε γωνιά του οικισμού, αλλά κι από τη θάλασσα ο μεγαλόπρεπος ναός του Αγίου Νικολάου, ενώ σε μικρή απόσταση βρίσκεται ο ναός της Αγίας Παρασκευής (17ος αι.) με το ηλιακό ημερολόγιο χαραγμένο στο δάπεδο.

Αφού σεργιανίσετε τις ασβεστωμένες γειτονιές, συνεχίστε τη βόλτα σας μέχρι το δεύτερο λιμανάκι, τον Χηρόλακκα, ακολουθώντας τον παραλιακό δρόμο. Περπατήστε έως το παλιό καρνάγιο και αγναντέψτε το πανόραμα του οικισμού πάνω στο γαλάζιο φόντο του Κορινθιακού Κόλπου, κατάστικτο από μικρονήσια. Τα δυο λιμάνια επικοινωνούν μεταξύ τους τα οποία δρασκελίζουν τον λόφο που παρεμβάλλονται με διάφορα καλντερίμια.

Στην καρδιά του οικισμού κοντά στην πλατεία Μανουσάκη βρίσκεται το νεοκλασικό κτίριο (κτίσμα του 1880) το οποίο στέγαζε για χρόνια το Παρθεναγωγείο -γνωστό στους ντόπιους σαν «Δημοτικό σχολείο Κορασίδων»- και έχει χαρακτηρισθεί από το 1992 διατηρητέο μνημείο. Στη γειτονιά Κούκουνας δεσπόζει το παλιό σχολείο που κατασκευάστηκε επί Καποδίστρια και λειτουργούσε μέχρι το 1932 ως δημοτικό σχολείο.

Εκμεταλλευόμενο την προνομιούχο γεωγραφική θέση του, το Γαλαξίδι ήδη από τις αρχές του 18ου αιώνα αρχίζει να αναπτύσσει τη ναυτιλία. Η άνθηση των ναυτιλιακών δραστηριοτήτων ευνοήθηκε και από τον Αλή Πασά, για τους προσωπικούς του βέβαια λόγους, καθώς απέβλεπε στη δημιουργία δικού του στόλου. Μαζί με την Υδρα, τις Σπέτσες και τα Ψαρά τα καράβια του Γαλαξιδιού με τα έμπειρα πληρώματα εύκολα μετατράπηκαν σε πολεμικές φρεγάτες και πρόσφεραν τα μέγιστα στον εθνικό αγώνα.

Βέβαια το Γαλαξίδι, καθώς δεν ήταν νησί όπως οι Σπέτσες και η Υδρα, μπήκε εύκολα στο στόχαστρο των Τούρκων που το κατέλαβαν και το πυρπόλησαν δύο φόρες. Η πρώτη ήταν το 1821 όταν οι κατακτητές εισέβαλαν στον οικισμό παρά τη σθεναρή αντίσταση του οπλαρχηγού Πανουργιά και η δεύτερη ήταν τον Μάιο του 1825 επί Κιουταχή, λίγο πριν ξεκινήσει η πολιορκία του Μεσολογγίου.

Μετά την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό η ναυτική πολιτεία πασχίζει να ανακτήσει το χαμένο έδαφος. Οι καραβομαραγκοί δουλεύουν ασταμάτητα και τα ιστιοφόρα αρχίζουν να αλωνίζουν τη Μεσόγειο, τη Μαύρη Θάλασσα, ακόμα και τον Ατλαντικό Ωκεανό μεταφέροντας εμπορεύματα.

Η ακμή δεν άργησε να έρθει. Στα μέσα του 19ου αιώνα οι Γαλαξιδιώτες εφοπλιστές διατηρούσαν ήδη μεγάλα ναυτιλιακά γραφεία σε όλα τα τότε γνωστά λιμάνια της Ευρώπης όπως η Οδησσός, η Τεργέστη, η Μασσαλία, η Νίκαια, το Λιβόρνο. Τη δεκαετία του 1870 τα ιστιοφόρα τους ζούσαν μεγάλες δόξες και το Γαλαξίδι έγινε ο δεύτερος σημαντικότερος ναυτιλιακός κόμβος της Ελλάδας μετά τη Σύρο.

Περισσότερα από 350 σκαριά συνιστούσαν τον εμπορικό στόλο του, ενώ 20 περίπου καράβια κατασκευάζονταν κάθε χρόνο στα ναυπηγεία του. Στο κατώφλι όμως του 20ού αιώνα τα πράγματα άλλαξαν δραματικά. Τα ατμόπλοια πήραν τη σκυτάλη και εκτόπισαν σιγά σιγά τα παραδοσιακά πλεούμενα. Η βιομηχανική επανάσταση άλλαξε για πάντα τον κόσμο και στο σαρωτικό πέρασμά της βρέθηκαν τα περήφανα γαλαξιδιώτικα καράβια.

Αμετανόητος ο γαλαξιδιώτης θαλασσόλυκος πλοιοκτήτης, αρνιόταν να παραδοθεί στα γυρίσματα των καιρών και να εγκαταλείψει το παραδοσιακό ιστιοφόρο καράβι του, τον καλοτάξιδο σύντροφό του που μαζί του αρμένιζε τα πελάγη για αιώνες. Αυτός, ο πατέρας του, ο πάππος και ο προπάππος του... Η αλήθεια είναι ότι οι Γαλαξιδιώτες δεν προσαρμόστηκαν ποτέ στη νέα τεχνολογία της ατμοκίνησης. Κάποιοι ίσως δεν θέλησαν, άλλοι δεν πρόφτασαν...

Η αντίστροφη μέτρηση είχε ήδη αρχίσει. Τα γαλαξιδιώτικα καράβια πάλεψαν με πείσμα σ' έναν αγώνα άνισο. Ομως τα πανιά, το ξύλο και το μεράκι των παλιών ναυτικών δεν άντεξαν τον ανταγωνισμό. Oι λέβητες και οι προπέλες εκτόπισαν τα άλμπουρα και τα ξάρτια και η διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου έδωσε το τελειωτικό κτύπημα. Μοιραία επήλθε ο μαρασμός. Αυτό που απέμεινε από τις μέρες της δόξας είναι αυτός ο υπέροχος ναυτικός οικισμός, ο οποίος ανοικοδομήθηκε επί Οθωνος και σήμερα τον βλέπουμε να στολίζει τα παράλια του Κορινθιακού Κόλπου.

Μνημόνια της ναυτικής και ιστορικής κληρονομιάς του Γαλαξιδιού εκτίθενται με θαυμάσιο τρόπο στις αίθουσες του Ναυτικού Μουσείου.

Το Αρχαιολογικό Μουσείο  στεγάζεται στο ίσιο κτίριο με το Ναυτικό.  Η αρχαιολογική συλλογή του ναυτικού & ιστορικού Μουσείου Γαλαξιδίου παρουσιάζει σε μια αίθουσα την ιστορία του, από την 3η χιλιετία π.Χ. μέχρι τους πρώιμους βυζαντινούς χρόνους. Η αρχαιολογική συλλογή αν και μικρή, διαπερνά όλη την ιστορία της αρχαιότητας και προετοιμάζει τον επισκέπτη για την μεγάλη ακμή της ναυτικής πόλης, που παρουσιάζεται στις αίθουσες του ναυτικού και ιστορικού Μουσείου της. Η θάλασσα άλλωστε είναι το στοιχείο που διαμόρφωσε και διαμορφώνει την ιστορική μοίρα του Γαλαξείδίου.

Η δημιουργία του Ναυτικού Μουσείου αυτού ανήκει στον γιατρό και απόγονο ναυτικής τοπικής οικογένειας, τον Ευθύμιο Βλάμη, που είχε διατελέσει δήμαρχος του Γαλαξιδιού στις αρχές του 20ού αιώνα. Μάλιστα το 1928 άρχισε ο ίδιος να συγκεντρώνει τα πρώτα αντικείμενα. Η αξιέπαινη αυτή προσπάθεια ολοκληρώθηκε σε βάθος χρόνου με προσωπική συνδρομή τόσο των κατά καιρούς δημάρχων όσο και των κατοίκων που παραχώρησαν οικογενειακά κειμήλια της ναυτοσύνης.

Αντικείμενα που έχουν σχέση με τη ναυτιλία, κομμάτια από τον εξοπλισμό των καραβιών, αλλά και η εκθεματική ενότητα «Ναυτική Πινακοθήκη» που συνίσταται στην πολύ ενδιαφέρουσα συλλογή παλιών πινάκων με διάφορους τύπους ιστιοφόρων της εποχής, είναι μέρος από το ενδιαφέρον περιεχόμενο του Μουσείου. Ανάμεσά τους, ο επισκέπτης μπορεί να διακρίνει ειδικά ναυτιλιακά όργανα, ημερολόγια καταστρώματος, ναυτικά εργαλεία, άλμπουρα, νηολόγια, ναυτικούς χάρτες, εξάντες, αλλά και πίνακες του λαϊκού ζωγράφου Πετραντζά. Εντυπωσιακά είναι τα ξυλόγλυπτα ακρόπρωρα που κρέμονταν στην πλώρη των γαλαξιδιώτικων καραβιών και συνήθως είχαν μορφή γυναίκας ή γοργόνας. Ηταν το γούρι του πλοίου και σύμφωνα με την παράδοση το προστάτευε από τις άγριες θάλασσες και έφερνε πλούτο στο πλήρωμα.

Το Ναυτικό και Ιστορικό Μουσείο στεγάζεται σε κτήριο που κτίστηκε το 1868-1870.